पत्नीले अर्कैसँग यौन सम्बन्ध राखेको ठहरे डिभोर्स गर्न पाइने, तीन वर्ष छुट्टिएर बसे पनि डिभोर्स

 सम्बन्ध विच्छेद (डिभोर्स) सम्बन्धी वर्तमान कानुनी व्यवस्था महिलाको पक्षमा बढी उदार रहेको गुनासो धेरै पीडित पुरुषहरु गर्ने गर्छन्। पुरुषले चाहे पनि सम्बन्ध विच्छेद गर्न निकै कठिन भएको भन्दै कानुनी व्यवस्था बदलिँदो शैलि अनुरुप नभई भेदभावपूर्ण रहेको आरोप उनीहरुको छ। यसलाई संशोधन गर्नुपर्ने माग उठेको धेरै भइसक्यो। यसमा पटक्कै काम नभएको पनि होइन। २०६७ सालमा नै तत्कालीन संविधान सभामा यो लगायत अन्य देवानी कानुनहरुको संशोधन र
एकीकरण गर्न सिभिल कोड २०६७ विधेयकको मस्यौदा बनिसकेको छ। तर प्राथमिकतामा नपरेकोले यो त्यतिबेला पास हुन पाएन। अब नयाँ संविधान सभा बनिसकेको छ। विधेयकमा २०८० सालदेखि यो कानुन लागू हुने व्यवस्था गरिएको छ। तर विधेयक पारित हुन बाँकी छ। कहिले पारित हुने हो टुङ्गो छैन। कानुन बनिसकेपछि त्यसबारे छलफल गर्नुभन्दा मस्यौदामा रहँदै यसबारे विचारविमर्श गर्न उपयुक्त हुने हुनाले विधेयकमा रहेको सम्बन्ध विच्छेदसम्बन्धी व्यवस्थाबारे आज चर्चा गरौँ।
नयाँ कानुनमा पत्नीले अर्कै पुरुषसँग यौन सम्बन्ध राखेको ठहर भएमा सम्बन्ध विच्छेद गर्न सकिने प्रावधान राखिएको छ। समानताको हक जस्तै गरी पतिले अर्कै महिलासँग यौन सम्बन्ध राखेको ठहर भएमा पनि पत्नीले पतिसँग सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने छिन्।
त्यसैगरी पतिले पत्नीलाई बलात्कार गरे पत्नीले सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने छन्। तर पत्नीले पतिलाई जबर्जस्ती वा बलात्कारको कल्पना कानुनमा गरिएको छैन।
एउटा अर्को उदार व्यवस्था पनि गरिएको छ- पति पत्नी दुवैले चाहेमा जहिलेसुकै पनि पति पत्नीको सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेछन्।
त्यस्तै पत्नीले पतिको मञ्जुरी नलिई लगातार तीन वर्ष वा सोभन्दा बढी समयदेखि अलग बसेमा पनि पतिले सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने छन्। पतिले पनि पत्नीको मञ्जुरी नलिई लगातार तीन वर्ष वा त्योभन्दा बढी समय अलग बसेमा सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने छन्।
लामो समयदेखि विदेशमा बस्नेहरुले यो व्यवस्था लागू भए आफू विदेश जान पत्नी वा पतिको लिखित मञ्जुरी लिएर जानु ठीक हुनेछ। नत्र मेरो मञ्जुरी बिना गएको भनेर तीन वर्षपछि यता अर्कैसँग कामकुरो मिल्यो भने सम्बन्ध विच्छेद सहजै गर्न सकिन्छ।
पत्नीले पतिलाई खान लगाउन नदिएमा वा घरबाट निकाला गरिदिएमा सम्बन्ध विच्छेद गर्न पाउने नयाँ प्रावधान थपिएको छ।
अरु के के छ त विधेयकमा व्यवस्था ? तल पढ्नुस् र यसबारे आफ्नो विचार कमेन्टमा लेख्नुस्-
देवानी कानूनको संशोधन र एकीकरण गर्न बनेको विधेयक
सम्बन्ध विच्छेद सम्बन्धी व्यवस्था
९३. दुवैको मञ्जुरीले सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेः पति पत्नी दुवैले चाहेमा जहिलेसुकै पनि पति पत्नीको सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेछन्।
९४. पतिले सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेः पतिले देहायका अवस्थामा पत्नीको मञ्जुरी नभए पनि सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेछ : –
(क) कानून बमोजिम अंश लिई वा मानो छुटिृई पति पत्नी भिन्न बसेको अवस्थामा बाहेक पत्नीले पतिको मञ्जुरी नलिई लगातार तीन वर्ष वा सोभन्दा बढी समयदेखि अलग बसेमा,
(ख) पत्नीले पतिलाई खान लगाउन नदिएमा वा घरबाट निकाला गरिदिएमा,
(ग) पत्नीले पतिको अङ्ग भङ्ग हुने वा अरू कुनै ठूलो शारीरिक वा मानसिक कष्ट हुने किसिमको कुनै काम वा जाल प्रपञ्च गरेमा, वा
(घ) पत्नीले अन्य पुरुषसँग यौन सम्बन्ध राखेको ठहरेमा।
९५. पत्नीले सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेः पत्नीले देहायका अवस्थामा पतिको मञ्जुरी नभए पनि सम्बन्ध विच्छेद गर्न सक्नेछिन्ः–
(क) कानून बमोजिम अंश लिई वा मानो छुटिृई पति पत्नी भिन्न बसेको अवस्थामा बाहेक पतिले पत्नीको मञ्जुरी नलिई लगातार तीन वर्ष वा सोभन्दा बढी समयदेखि अलग बसेमा,
(ख) पतिले पत्नीलाई खान लगाउन नदिएमा वा घरबाट निकाला गरिदिएमा,
(ग) पतिले पत्नीको अङ्ग भङ्ग हुने वा अरू कुनै ठूलो शारीरिक वा मानसिक कष्ट हुने
किसिमको कुनै काम वा जाल प्रपञ्च गरेमा,
(घ) पतिले अर्को विवाह गरेमा,
(ङ) पतिले अन्य स्त्रीसँग यौन सम्बन्ध राखेको ठहरेमा,
(च) पतिले पत्नीलाई जर्वजस्ती करणी गरेको ठहरेमा।
९६. सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन दिनु पर्नेः सम्बन्ध विच्छेद गर्न चाहने पति वा पत्नीले अदालतमा निवेदन दिनु पर्नेछ।
९७. पति पत्नीको मेलमिलाप गराउनु पर्नेः दफा ९६ बमोजिम सम्बन्ध विच्छेदको लागि निवेदन परेमा अदालतले दुवै पक्षलाई भरसक सम्झाई बुझाई मेलमिलाप गराउनु पर्नेछ।
९८. सम्बन्ध विच्छेद गरिदिनु पर्नेः दफा ९७ बमोजिम सम्झाउँदा बुझाउँदा पनि मेलमिलाप गराउन नसकेमा र विवाह कायम राख्नुभन्दा सम्बन्ध विच्छेद हुन उपयुक्त देखेमा अदालतले निजहरूको सम्बन्ध विच्छेद गरिदिनु पर्नेछ।
९९. सम्बन्ध विच्छेद गर्नु अघि अंशवण्डा गर्नु पर्नेः (१) पति पत्नीको मञ्जुरीले वा पतिको कारणबाट पति पत्नी बीच सम्बन्ध विच्छेद हुने अवस्थामा पत्नीले माग गरेमा सम्बन्धित अदालतले सम्बन्ध विच्छेद गर्नु अघि पति पत्नी बीच अंशवण्डा गर्न लगाउनु पर्नेछ।
(२) सगोलको सम्पत्ति पति पत्नी दुवैको नाममा वा पति पत्नी मध्ये कुनै एकको नाममा रहेछ भने सम्बन्ध विच्छेद हुनु अघि निजहरु बीच कानून बमोजिम त्यस्तो सम्पत्ति अंशवण्डा गर्नु पर्नेछ।
(३) सम्बन्ध विच्छेद हुने पतिले नै बाबु वा अन्य अंशियारबाट अंश लिइ नसकेको भए अदालतले दुवै पक्षबाट अंशियार खुलाउन लगाई र अंशवण्डा गर्ने अन्य अंशियार भएमा त्यस्ता अंशियारलाई समेत बुझ्नु पर्ने भए बुझी निजहरूबाट अंशको फाँटवारी माग गरी पति पत्नीको अंश छूट्याई अंशवण्डा गराई दिनु पर्नेछ।
(४) उपदफा (१), (२) वा (३) बमोजिम अंशवण्डा गर्दा लामो समय लाग्ने देखिएमा अदालतले पति पत्नी बीच सम्बन्ध विच्छेद गरी अंशवण्डा नभएसम्मको लागि पतिको सम्पत्ति र आयस्ताको आधारमा पतिबाट पत्नीलाई मासिक खर्च भरार्ई दिन सक्नेछ।
तर त्यसरी अंशवण्डा नहुँदै त्यस्तो महिलाले अर्को विवाह गरेमा अंश पाउने छैन।
१००. एकमुष्ठ रकम वा खर्च भरार्ई दिन सक्नेः दफा ९९ मा जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापनि सम्बन्ध विच्छेद हुने पत्नीले अंश नलिई पतिसँग एकमुष्ठ रकम वा वार्षिक वा मासिक रकम वा खर्च भरार्ई लिन चाहेमा अदालतले पतिको सम्पत्ति वा आयस्ताको आधारमा त्यस्ती पत्नीलाई एकमुष्ठ रकम दिलाई दिन वा वार्षिक वा मासिक रूपमा रकम वा खर्च भराई दिन सक्नेछ।
तर त्यस्ती पत्नीले अर्को विवाह गरेमा त्यस्तो रकम वा खर्च दिनु पर्ने छैन।
१०१. खान लगाउने खर्च भरार्ई दिन सक्नेः दफा ९९ बमोजिम अंशवण्डा गर्नु पर्दा कुनै सम्पत्ति नभई पतिबाट अंश नपाएकी पत्नीले पतिबाट खान लाउन खर्च भराउन चाहेमा र पतिको आयस्ता भएमा अदालतले त्यस्ती पत्नीलाई सम्बन्ध विच्छेद भएको पतिको आयस्ताको आधारमा खान लगाउने खर्च भरार्ई दिन सक्नेछ।
तर,
(१) त्यस्ती पत्नीले अर्को विवाह गरेमा त्यस्तो खर्च दिनु पर्ने छैन।
(२) पतिको भन्दा पत्नीको आयस्ता बढी भएमा वा पतिको कुनै नियमित आयस्ता
नभएमा त्यस्तो खर्च भराउनु पर्ने छैन।
१०२. सहमति बमोजिम हुनेः यस परिच्छेदमा अन्यत्र जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापनि पति पत्नी बीच सम्बन्ध विच्छेद हुँदा पत्नीले पाउने अंश वा खर्चको सम्बन्धमा पति पत्नी बीच कुनै लिखित सहमति भएकोमा सोही बमोजिम हुनेछ।
तर नाबालकको हित विपरीत हुने गरी कुनै सहमति गर्न सकिने छैन।
१०३. अघिल्लो सन्तान वा पतिले सम्पत्ति पाउनेः (१) सम्बन्ध विच्छेद गरेकी महिलाको मृत्यु भएमा निजको सम्पत्ति निजका छोरा, छोरी भए त्यस्ता छोरा, छोरीले र छोरा, छोरी नभए सम्बन्ध विच्छेद गरेको पतिबाट पाएको सम्पत्ति त्यस्ता पतिले र अन्य सम्पत्ति माइतिपटृीका हकवालाले पाउनेछ।
(२) सम्बन्ध विच्छेद गरेकी महिलाले अर्को विवाह गरेमा निजले सम्बन्ध विच्छेद गर्दा पतिबाट पाएको सम्पत्ति उपयोग गरी बाँकी रहेको भए त्यस्ता पति तर्फ छोरा छोरी भए त्यस्ता छोरा, छोरीले र छोरा, छोरी नभए सम्बन्ध विच्छेद गर्नुभन्दा अघिको पतिले पाउनेछ।
१०४. हदम्यादः यस परिच्छेद बमोजिम भए गरेको काम कारबाहीबाट मर्का पर्ने व्यक्तिले सो काम कारबाही भए गरेको थाहा पाएको तीन महिनाभित्र नालिस गर्न सक्नेछ।

 साभार : माई संसार