क्यासिनो कसरी बने धरासायी ?

नेपालमा क्यासिनोको शुरुवात होटल सोल्टीमा रहेको क्यासिनो नेपालबाट भयो । त्यति वेलादेखि नंै नेपालीहरुका लागि प्रवेशमा बन्देज लगाएको क्यासिनोमा राजपरिवारका ब्यक्तिहरु जाने र तिनका शक्तिका आधारमा आफ्नो पहुँच बनाएका सिमित ब्यक्ति सहज प्रवेशको अवस्था थियो । त्यतिवेला पनि सुरक्षा निकायका उच्च पदमा रहेका, सिधै
राजदरवारसंग पहँुच भएका र दोहोरो नागरिकता भएका नेपालीहरु क्यासिनो जाने चलन थियो । तर जब नेपालमा ०४६ सालको परिवर्तन भयो त्यसपछि नेपालमा अरु क्यासिनोको पनि जन्म भयो । राजनीतिक परिवर्तन संगै राजनीतिक पार्टी सम्बद्ध ब्यक्तिहरु पनि क्यासिनो जान थाले । आफ्नो शक्तिका भरमा राजनीतिक पार्टीका ब्यक्तिको प्रवेश र प्रशासनसम्बद्ध व्यक्तिको प्रवेशले क्यासिनोमा नेपालीको प्रवेशलाई नजिरको रुपमा लिएर अन्य पैशावाल व्यक्तिहरु सहज रुपमा क्यासिनो जान थाले । यति सम्म भयो– कि ०४६ साल पछि नेपालका क्यासिनोहरुमा बिदेशी जत्तिकै नेपाली पनि जान थाले । मापदण्ड पुरा नगरे पनि क्यासिनो अनुमति दिईन थालियो र आफ्ना कार्यकर्ता भर्ना गर्नेदेखी कमिशनका आधारमा लाईसेन्स दिन थाले पछि नेपालमा क्यासिनोको संख्या लगभग दर्जन पुग्यो । कर्मचारीको भर्ना प्रकृया सिधै राजनितिक दवाव र भनसुनका आधारमा हुन थालेपछि गुणस्तरिय सेवा बिदेशीले पाउन छाडे र क्यासिनोमा खेल्न आउने बिदेशी ग्राहकहरुले आफ्नो गन्तव्य अन्त बनाए । त्यसपछि लुकि छिपी सबै क्यासिनोहरुले नेपालीलाई प्रवेश दिन थाले । यसैबिचमा ०६२–०६३ को आन्दोलन भयो । यो संगै माओवादी ट्रेड युनियन गठन भए । शुरुमा माओवादी ट्रेड युनियनले यस क्षेत्रमा मजदुरमाथि भएका बिभेद, शोषण र बिकृतिहरुमाथि एकै साथ प्रहार ग¥यो र मजदुरका सेवा सुबिधामा व्यापक बृद्धि पनि भयो । समय बित्दै जाँदा यसलाई आर्थिक लाभ र कार्यकर्ता भर्ति केन्द्रका रुपमा जसरी हिजो अरुले गरेका थिए त्यसरी नै माओवादीले पनि ग¥यो । राजनीतिक शक्तिका रुपमा क्यासिनो मजदुरले माओवादीको ट्रेड युनियनलाई राम्रो सहयोग र साथ दियो । यो देखेर अन्य पार्टीहरुले पनि यहाँ ट्रेड युनियन बनाउन थाले । त्यो केवल राजनितिक प्रतिषोधका लागि थियो, र बने पनि । फलस्वरुप धेरै चोटी क्यासिनोहरुमा झडप पनि भए, जसका कारण क्यासिनोको माहौल झन बिग्रदै गयो । यसरी क्यासिनोमा अनुशासनहिनता बढ्न थाल्यो र व्यापार घटन थाल्यो । त्यसपछि राजनितिको केन्द्र बिन्दु नैं क्यासिनो बन्न पुग्यो । यहा सम्म की, सदनका भाषणमा नेताहरु क्यासिनोमाथि खनिन थाले । पर्यटन बिकाशमा महत्वपुर्ण टेवा पु¥याउन सक्ने क्यासिनो राजनीतिक प्रतिष्ठाको बिषय बन्यो । सबै अपराध र सबै नराम्रा कामहरु क्यासिनो तिर सोझिन थाले । दिन प्रतिदिन राजनीतीको शिकार बनेको क्यासिनोमाथि झन् संकट त्यति वेला आयो जव पहिलो पटक बामदेव गौतम गृहमन्त्रि भए । तीनलाई पार्टीको दवाव आयो कि क्यासिनोमा हस्तक्षेप गरियोस् । हुन त त्यसपछिका गृहमन्त्री भिम रावले पनि क्यासिनो व्यबस्थापकहरुसंग आर्थिक र रोजगारीका लागी प्रस्ताव राखेदेखि नैँ राजनीतिक दवावमा क्यासिनोहरु परिसकेका थिए । त्यसपछि पनि जसो तसो चलेका क्यासिनो बामदेवका लागी प्रतिष्ठाको बिषय बने र उनले लगातार यसमाथि प्रहार गरिरहे । आजित बनेका क्यासिनोका सबै मजदुरले आन्दोलन शुरु गरे र सरकार क्यासिनो सञ्चालनका लागी नियमावली बनाउन सहमत भयो । आन्दोलन फिर्ता भयो, यसपछि मजदुरमाथि व्यबस्थापनले झेल गरे । तीनले यसलाई गम्भिर रुपमा लिनुको साटो आल टाल गर्दै टारे र यसले हल निकाल्न सकेन । क्यासिनोमा सेवा शुल्कको अवधारणा मजदुरहरुका लागि सकारात्मक र ब्यवस्थापनका लागि टाउको दुखाईको बिषय बन्न पुग्यो । कारण थियो– पारदर्शी आम्दानी हुने र त्यसले उच्च पदमा काम गर्ने र ब्यवस्थापनलाई समस्या पर्ने देखेर तथा सरकारी निकायले बेलाबेलामा लिने आर्थिक लाभमा धक्का पुग्ने देखेर त्यसलाई दुवै पक्षले आलटाल गरि कार्यान्वयका लागी चासो राखेनन् । यसरी क्यासिनोमा बादल मडारिन थाल्यो । त्यत्रो आन्दोलनका बेला बामदेव आफंै गृहमन्त्री थिए र क्यासिनो भेनस खोल्न अनुमति व्यवसायीहरुले पाए । तत्कालका लागी संरचना र कर्मचारी तयार भईसकेका थिए तर अनुमति पाएकोे थिएन । तत्काल त्यसलाई नखोल्न अहिलेको ब्यवस्थापनसमक्ष मजदुरहरुले प्रस्ताव राखेका थिए । बरु त्यहाँको जनशक्ति र पुर्वाधारलाई अन्य क्यासिनोमा लगानी गर्ने भन्ने प्रस्ताव राखिएको थियो । तर अहिले मजदुर राजनीतिलाई दोष दिने ब्यवस्थापकले यो कुरा मानेन् र अन्तत ः क्यासिनो भेनसको जन्म भयो । यसरी थप मजदुरको भविष्य जोखिममा प¥यो । सरकारको स्पष्ट नीति नभएको क्यासिनोहरुमा अस्वस्थ प्रतिस्पर्धाले झन् भयावह अवस्था सृजना ग¥यो । एउटा नियममा चल्नु पर्नेमा क्यासिनोपिच्छे फरक फरक नियम र सेवासुबिधामा एकरुपता भएन । बीचमा एनआरसीमार्फत् सञ्चालित क्यासिनोका मालिक राकेश वाधवाको व्यक्तिगत लहडले झन् संकटमा परे क्यासिनो । राकेश बाधवाले क्यासिनोबाट हात झिके पछि किशोर सिलवाल एक्ला क्यासिनोका हस्ती बने तर तिनले कहिले पनि यसलाई उद्योगको रुपमा बुझ्न चाहेनन् । समय सापेक्ष यसलाई परिमार्जन पनि गर्न चाहेनन् । अहिले फेरी बामदेव गृहमन्त्री भए पश्चात क्यासिनोहरुका वारे सरकारी निकाय र अन्य क्षेत्रवाट पनि चासो व्यक्त भएको छ । जुन कारणले अहिले क्यासिनोमा संकट देखा परेको छ, संकटका कारक र यसलाई नियमन गर्ने सरकार र ब्यवसायी नंै हुन् । लगभग ४ दशक भन्दा बढी काम गरेका कर्मचारी यस क्षेत्रमा छन् । यिनलाई सहि व्यबस्थापन गर्नु आजको आवश्यकता हो । यिनले नेपाल सरकारलाई आफ्नो खाईपाई आएको सेवा सुबिधावाट कर तिरेकै छन् र यिनको जागीर खाने अधिकारमा कसैले बन्देज लगाउनु न्याय संगत हुँदैन । यसको समाधानका लागी लाईसेन्स होल्डर होटलले पहल गर्ने हो या सरकारले सञ्चालकको सम्पत्ति जफत गरेर कर्मचारीहरुलाई ब्यबस्थापन गर्न जिम्मा दिने हो ? यसबारेमा सबैले गम्भिर बन्नु आवश्यक छ । अहिलेको अवस्थामा यत्तिका मजदुरहरुको रोजी रोटीसंग खेलवाड गरिनु अवश्य पनि उपयुक्त र नीति संगत मान्न सकिन्न । अहिले बिगतलाई बिर्सैर सबै मजदुर कर्मचारी र व्यवस्थापकले समाधानसहित सरकार समक्ष गएर वार्ता गरि निकाश निकाल्नु पर्ने समय आएको छ । विधि र ब्यवशायको दीर्घकालिन समाधान सहित सम्वन्धित निकायसंग चाँडोभन्दा चाँडो छलफल चलाउन ढिला गर्नु हुन्न ।

 साभार : विक्ली नेपाल